مایه‌های مختلف از نظر تونالیته (صدا داری) به دو دسته «راست» و «چپ» تقسیم می‌شوند که این تقسیم‌بندی بر اساس تونالیته اولیه مایه و نوعیت نت مبدأ گام می‌باشد. به عبارتی، از نظر طبیعی، اختلاف سطحی میان صدای مردان و زنان موجود است و عملاً صداداری مردان با زنان یک اکتاو (هشت نت) فرق دارد.

به مایه‌های انتخاب شده از طرف خانم‌ها بر اساس طبیعت و ساختار صدا، مایه های چپ (چپ کوک) و به مایه‌های اتخاذ شده توسط مردان مایه‌های راست (راست کوک) گفته می‌شود.

واژه چپ کوک در اصل در رابطه با کوکی است که متناسب با صدای زنان و کودکان به کار گرفته می‌شود به عبارتی ساده‌تر: اگر گام و شروع درآمد دستگاهی را از نتی بنا بگذاریم و خواننده مرد به طور طبیعی از عهده اجرای تمامی نت های آن گام برنیاید، آن مایه را چپ می‌نامیم. خوانندگانی که از عهده آواز چنین گامی برآیند، جزو خوانندگان با نوع صدای چپ می‌باشند.

پس می‌توان نتیجه گرفت که به صدای نازک (زیر) مردان و زنان «چپ کوک» و به صدای کلفت (بم) مردان و زنان «راست کوک» گفته می‌شود.

و اما انتخاب دو اصطلاح چپ و راست در مایه ها، از جهت قرارگرفتن سیم ها نسبت به هم بر روی دسته سازهای آرشه‌ای (ویولون و کمانچه)، مضرابی (تار و سه‌تار و بربط و …) بوده است. اگر نوازنده دسته ساز را کمی بالا بگیرد، سیم‌های بم ساز در طرف راست و سیم‌های زیر ساز در طرف چپ نوازنده قرار می‌گیرد. حال اگر ملودی منطبق بر صدای خواننده، روی سیم‌های کلفت (بم) قابل نواختن باشد، راست کوک و بر عکس اگر ملودی مورد نظر قابل اجرا روی سیم‌های نازک (زیر) باشد، چپ کوک گویند.

آموزشگاه موسیقی

فرمول ورود و خروج از مایه‌های چپ و راست:

جهت تبدیل مایه‌های راست به چپ و بالعکس، خواننده و نوازنده ملزم به اجرای نکات زیر می‌باشند:

1? اگر از هر نت مبدأ راست با محاسبه خود نت مبدأ، 5 نت بالاتر برویم، مایه به دست آمده مایه‌ای چپ خواهد بود.

2? اگر از هر نت مبدأ راست با محاسبه خود نت مبدأ، 4 نت پایین‌تر برویم، مایه به دست آمده مایه‌ای چپ خواهد بود.

3? اگر از هر نت مبدأ چپ با محاسبه خود نت مبدأ، 4 نت بالاتر برویم، مایه به دست آمده مایه‌ای راست خواهد بود.

4? اگر از هر نت مبدأ چپ با محاسبه خود نت مبدأ، 5 نت پایین‌تر برویم، مایه به دست آمده مایه‌ای راست خواهد بود.